Mi cuenta

Las notificaciones están bloqueadas. ¿Cómo desbloquear?
Aniversario

Un baluarte contra el olvido: el Museo Etnográfico Monte Caxado cumple 40 años como guardián de la cultura de As Pontes

Con cerca de 5.000 objetos expuestos, el proyecto nació en los pasillos de colegio público que le dio nombre, gracias al ímpetu y tesón de José María López Ferro por conservar la memoria local

Museo Etnográfico Monte Caxado
Museo Etnográfico Monte Caxado
Cedida

Cuarenta años se cumplen desde la creación del guardián de la memoria de As Pontes, el Museo Etnográfico Monte Caxado, una institución que, con el paso del tiempo, se ha convertido en un baluarte contra el olvido y que, precisamente, nació de la necesidad de mantener viva y preservar una cultura que se veía amenazada por la expansión industrial inminente de la localidad. Sus orígenes son tan humildes como significativos, ya que el proyecto comenzó a fraguarse en 1985 en el seno del colegio público CPI Monte Caxado. La idea partió del por aquel entonces profesor José María López Ferro, que propuso al resto del claustro la creación de un museo etnográfico en las propias instalaciones educativas.

“Nace nun contexto marcado pola industrialización acelerada das Pontes e pola apertura da mina de carbón a ceo aberto. Prodúcense unha serie de expropiacións e tanto o patrimonio material como o inmaterial dos lugares que había nos terreos que hoxe ocupa o lago, estaban ameazados”, expone López Ferro, añadiendo que “a xente que vivía alí facíao fundamentalmente da agricultura e da gandaría. E perdeuse todo: as vivendas tradicionais, as igrexas, as capelas, os cruceiros... todo o que había na parroquia da Vilavella, que foi a que máis terreo cedeu”.

Así, con la urgencia de una carrera a contrarreloj por salvar “aqueles útiles, apeiros ou ferramentas vinculadas aos oficios”, el profesorado, el alumnado y sus familias fueron recopilando piezas, haciendo crecer este museo, literalmente, en los pasillos del colegio. “A miña sogra foi unha das expropiadas e moitos dos obxectos cos que comezou o museo foron doados pola familia da miña muller”, rememora el fundador del espacio etnográfico, incidiendo en que “comezou nun corredor e foi medrando e ocupando todo o colexio, ata o punto de non coller nada máis e de supoñer incluso un risco de seguridade, porque había pezas por todos lados”, explica.

Piezas expuestas en el CPI Monte Caxado
Piezas expuestas en el CPI Monte Caxado
Cedida

Con la jubilación en 2014 de López Ferro, nace la necesidad de buscar la continuidad del museo fuera de las instalaciones educativas y una nueva ubicación. “Nese momento créase a fundación para a xestión da colección, que está recoñecida como entidade de interese cultural e galego pola Xunta de Galicia. Asumimos entón a responsabilidade de manter viva a misión do museo, que non é outra que a de investigar, conservar e divulgar o patrimonio etnográfico galego, con especial atención á comarca do Eume e ao concello das Pontes”.

Exterior del Museo Etnográfico Monte Caxado
Exterior del Museo Etnográfico Monte Caxado
Cedida

El pasado capturado

En el actual emplazamiento, una vivienda ubicada en la Praza da Igrexa del casco histórico pontés, y con la ayuda económica de Concello y Diputación, se llevó a cabo la rehabilitación del inmueble y la musealización del espacio. “A día de hoxe contamos con preto de 5.000 obxectos expostos agrupados en diferentes seccións: a vella escola, a emigración, o agro, os oficios, a casa, a maquinaria, a vida cotiá, traxes tradicionais... todo o relacionado coa vida dunha aldea galega na época desde finais do século XIX e comezos do XX”, apunta José María López.

Museo Etnográfico Monte Caxado
Museo Etnográfico Monte Caxado
Cedida

Además, desde mediados de los años 90, la Fundación Museo Etnográfico Monte Caxado comenzó con una misión más que relevante: recopilar documentación antigua. “Moitas veces a xente ía achegando escrituras, certificados ou recibos, que son cousas que non teñen un gran valor documental pero si un valor histórico, xa que forman parte da vida cotiá das persoas”, añade López Ferro.

Poco antes de la pandemia, el museo comenzó a digitalizar todos estos documentos, además de fotografías antiguas. “Fixéranse varios traballos cos alumnos do cole para que foran levando fotos que tiñan pola casa, dos seus antepasados, de como era As Pontes 30, 40 ou 50 anos atrás. Así foise constituíndo unha sorte de arquivo que fai que a día de hoxe teñamos 4.200 imaxes dixitalizadas. Ademais este ano, por vez primeira, fixemos un proxecto para dixitalizar e catalogar o fondo audiovisual. Tiñamos unha serie de cintas de VHS, case todas de finais dos 80 e de comezos dos 90, nas que se observan actividades culturais ou deportivas que se facían na vila neses anos e que a xente tiña como vídeos caseiros, domésticos”, comenta López Ferro.

Dos de las piezas expuestas en el museo etnográfico pontés
Dos de las piezas expuestas en el museo etnográfico pontés
Cedida

El museo ha editado, asimismo, una serie de vídeos extraídos de dichas cintas que se pueden ver –dos o tres por semana– a través de su canal de Youtube. “Hai tamén un do ano 94 no que falan os expropiados, que parte dun proxecto pedagóxico, ‘Lembranza’, co alumnado para que documentase ese proceso expropiatorio, de como afectaba ás persoas ou de como os veciños vían que ían ser expulsados das súas casas e perder todo o seu medio de vida. Hai tamén entrevistas etnográficas moi interesantes á xente maior das Pontes”, añade.

Futuro con base en el pasado

A lo largo de su casi medio siglo de trayectoria, el Museo Etnográfico Monte Caxado ha trascendido con creces la mera conservación de objetos, manteniendo viva la memoria de la sociedad pontesa. “Agora mesmo, en almacén, temos case outro tanto do que hai exposto. Hai moitas cousas que non se puideron expoñer por mor do espazo reducido que ten o edificio actual e que si estaban no colexio”, indica López Ferro, que confiesa su deseo de poder rehabilitar una vivienda tradicional en la propia villa para crear un espacio inmersivo que reproduzca la vida de antaño.

Museo Etnográfico Monte Caxado
Museo Etnográfico Monte Caxado
Cedida

“É complicado porque ten uns custos elevados, non soamente de musealización, senón tamén de mantemento”, expone, añadiendo que el futuro del proyecto pasa por “seguir dixitalizando, restaurando e recibindo pezas, documentos e fotografías. Seguir engordando o arquivo documental”, apunta su fundador.

Así las cosas, este 40 aniversario no constituye una meta para la institución, sino un nuevo punto de partida para el museo, con el objetivo de continuar su labor de investigación, divulgación y preservación de la cultura gallega y pontesa.

El paseo por las instalaciones supone un viaje al pasado, que nació como un reto personal de López Ferro y que poco a poco se transformó en un esfuerzo colectivo para transmitir a las nuevas generaciones las tradiciones de sus antepasados.